مقدمہ دیوان فرید

لکھاری: ظہور احمد دھریجہ
پَنے: 112 مُل: 110 رُپئے
چھاپن ہار: دھریجہ ادبی اکیڈمی، دھریجہ نگر، خانپور

ظہور دھریجہ دے نِکے بھرا موجب مولانا عزیز الرحمٰن ہوراں دے سودھے ہوئے دیوانِ فرید، جیہڑا پہلی وار چھیکڑلی صدی دے چالھیویں ورہے نواب آف بہاولپور صادق محمد خان ہوراں دی چھتر چھانویں چھپیا سی، دا ایہہ دراصل مُکھ بند ہے۔ ظہور نے اردو وِچ مُکھ بند نال اوہی مُڑ جھوک پبلشرز، ملتان توں چھاپیا۔ خواجہ فرید اتے اوہدی شاعری بارے اُگھے ساہتکاراں دی راء تے تیہہ پَنے نیں۔باقی کتاب شاعر دی سچائیاں بارے ہے دھریجہ دا دعوٰی اے پئی سرائیکی سندھ وادی دی سبھ توں پرانی بولی ہے تے سارے لہجے جیویں ہندکو، پوٹھوہاری، ماجھی تے دوآبی ایہدے لہجے ہین۔ سندھی وی سرائیکی دا ای انگ ہے پر گوریاں نے سندھ فتح کرن مگروں سرائیکی نوں دبا کے سندھی نوں اگانہہ توریا جیس نال صوبے وچ ایہہ اظہار دا وسیلہ بن گئی۔

سرائیکی دے اک ہور اُگھے پردھان ڈاکٹر مہر عبدالحق مرحوم دی راء سی پئی پنجابی پاکستان دے کسے وی حصے دی بولی نہیں ہے، پر دھریجہ دی راء وکھری اے۔ اوہدا خیال اے پئی سرائیکی دے دو لہجے ماجھی (قصور امرتسر، فیروز پوریاں دا لہجہ) تے دوآبی ( بیاس تے ستلج وچکار بولیا جان والا لہجہ جیہنوں دوآبہ ضلع جالندھر توں جانیاں جاندا اے) ہُن دے پنجاب وچ اگانہہ ودھی جیس کا نمائندہ سولھویں صدی دا لاہوری شاعر شاہ حسین اے۔ (پنہ18)

اک ہور تھاں دھریجہ ہوریں لکھدے نیں: شاہ حسین لہور وچ بیٹھا سرائیکی شعر لکھدا سی (پنہ 29)۔ فیر اوہ اپنے وچار دسدیاں لکھدا ہے پئی کیہ شاہ حسین لہور دی شاعری نوں پنجابی آکھیا جا سکدا ہے؟ (پنہ 17)۔ ایہہ پڑھ کے بندہ حیران ہو جاندا ہے پئی شاہ حسین نے اپنی شاعری کس بولی یاں بولیاں وچ لکھی سی؟ ایہہ بھنبھل بھوسا ہور ودھ جاندا اے جدوں دھریجے ہوریں لکھدے نیں پئی بلھے شاہ (قصوری) اتے شاہ مراد (چکوال دے) سرائیکی دے سب توں ودھیا شاعر نیں۔

ظہور احمد دھریجہ دی وچار دھارا دا اک ہور پکھ ایہہ ہے پئی خواجہ فرید نے 7 بولیاں وچ شاعری کیتی (دھریجے ہوراں اوہناں بولیاں دے ناں نہیں دسے) پر اوہناں نے پنجابی، پشتو اتے بلوچی وچ شاعری نہیں کیتی (پنہ 22)۔ جدوں کہ پہلاں اوہ آپ ہی ایہہ لکھدے نیں پئی پنجابی، سرائیکی دے دو لہجیاں ماجھی اتے دوآبی توں پُنگری اتے ہندکو آپ ای سرائیکی اے، پوٹھوہاری جیہڑی راولپنڈی وچ بولی جاندی اے اوہ سرائیکی نال رلدی ملدی اے۔ جے اُتے دسے سارے لہجیاں ہندکو، ماجھی، دوآبی اتے پوٹھوہاری دا مڈھ سرائیکی ہے تے فیر نمانی پنجابی کتھے ہے؟ فیر دھریجہ ہوریں بابا فرید، سلطان باہو، فرد فقیر، نوشہ گنج بخش، میاں محمد بخش اتے مولوی غلام رسول دی شاعری بارے کیہ فرماؤندے نیں؟

انج جاپدا ہے پئی دھریجے ہوریں جمدے لا توں ای پنجابی اتے پنجابیاں نال ویر رکھدے نیں اتے اوہناں دے وچار موجب اُکا رنجیت سنگھ ای پنجاب دا نمائندہ سی۔ وار (تاریخ) دا ایہہ عجیب اتفاق ہے پئی احمد شاہ ابدالی نے ملتان یاں سرائیکی علاقے نوں فتح کیتا اتے اک افغانی پٹھان نوں ایتھے دا حاکم بنایا اتے مظفر خان اوہناں دا نمائندہ سی جدوں کہ ابدالی دے پوترے زمان شاہ نے رنجیت سنگھ نوں حاکم بنایا اتے کابل دربار ولوں لائے گئے دوہاں حاکماں وچکار ٹاکرا ملتان وچ ہویا۔ دوہاں وچوں کسے نے وی اپنے آپ نوں اپنے علاقے دے لہجے نال نہ جوڑیا اتے نہ اوہدی نمائندگی کیتی۔ دوہاں نے فارسی نوں سرکاری بولی دے طور تے لاگو کیتا۔ دھریجے ہوراں نوں پتہ ہے پئی اوہ دعویٰ کر رہے ہین پئی اٹھارویں صدی وچ بہاولپور، خیرپور، ملتان اتے جھل مگسی سنے سرائیکی بولن والیاں دیاں کئی ریاستاں سن، پرایہناں ریاستاں دے کسے وی حاکم نے سرائیکی نوں سرکاری بلی دے طور تے لاگو نہیں کیتا۔

ایہہ وی سبب دی گل ہے پئی ساریاں نے فارسی نوں سرکاری بولی دے طور تے لاگو کیتا کیوں جے ایہہ دلی دے حاکماں دی بولی سی۔ جدوں برطانویاں ہیٹھ دلی نے اُردو نوں دوجی سرکاری بولی دے طور تے لایا، ریاستاں دے حاکم وی اُردو ول نوں اُلر گئے اتے اوہناں نے وی ایہنوں دوجی بولی دے طور تے لاگو کیتا جدوں کہ انگریزی اوہناں دی پہلی بولی سی تے ایہدا مطلب ایہہ ہویا پئی اوہ اپنی لوکائی دے نال نہیں سن سگوں دلی دے حاکماں دے نال سن بھاویں اوہ مسلمان مغل ہون یاں عیسائی یورپی۔ جتھے تیکر اُردو دی گل ہے، دھریجے ہوراں ایہہ حقی گل کیتی ہے پئی “اُردو قوم نوں غلامی توں اڈ ہور کجھ نہ دے سکی” (پنہ 9)۔

دھریجے ہوراں وچ کاوڑ ای کاوڑ بھری اے جیہڑی خواجہ فرید دا عقیدہ نہیں سی جیہناں دا دیوان اوہناں ایس طرحاں دے دیباچیاں نال چھاپیا

Source, http://www.wichaar.com/news/124/ARTICLE/20261/2010-05-23.html